ΗΛΕΙΑΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ: ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ ΦΟΛΟΣ

Ο Ηρακλής και ο Φόλος (αμφορέας 510πχ)

Ευγενής Κένταυρος της Πελοποννήσου. Ήταν γιος του Σειληνού και της Νύμφης Μελίας και φίλος του Ηρακλή.
Εκ διαδοχής από τον προπάππου του ήταν φύλακας της οιναποθήκης των Κενταύρων, το οποίο τους είχε προσφέρει ο θεός Διόνυσος, με εντολή να το φυλάξουν και να το ανοίξουν μόνο όταν εμφανιστεί ο Ηρακλής. Ο Ηρακλής πήρε την εντολή από τον Ευρυσθέα να κάνει τον τρίτο άθλο του, να συλλάβει δηλαδή ζωντανό τον Ερυμάνθιο κάπρο, που ζούσε στο όρος της Λαμπείας, Ερύμανθος.
Ο κάπρος κατάστρεφε τις περιοχές τις Ψωφίδος (στην Αρκαδία) και της Λασιώνας (στην Ηλεία).
Ο Ηρακλής πέρασε πρώτα από τη σπηλιά του Φόλου, προκειμένου να πάρει πληροφορίες σχετικά με το ζώο. Ο Φόλος έτρωγε ωμό κρέας όπως όλοι οι Κένταυροι, αλλά για να ευχαριστήσει τον Ηρακλή του προσέφερε ψητό. Ο Ηρακλής ζήτησε κρασί, αλλά όταν ο Φόλος θυμήθηκε την επιθυμία του Διόνυσου, δίστασε να ανοίξει το πιθάρι φοβούμενος τους άλλους Κενταύρους.
Κατόπιν προτροπής του Ηρακλή άνοιξε το πιθάρι με το χιλιόχρονο κρασί και του έδωσε να πιεί σε ασημένιο κύπελλο.
Η ευωδιά του παλιού δυνατού κρασιού απλώθηκε γρήγορα στις ρεματιές και στο δάσος. Ο φόβος του δεν άργησε να επαληθευτεί. Τα δέντρα έτριζαν, καθώς οι Κένταυροι έφταναν στην σπηλιά για να το αρπάξουν. Ο Φόλος κρύφτηκε από το φόβο του, ενώ ο Ηρακλής ρίχτηκε στη μάχη μαζί τους, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει όντα, τα οποία έχοντας μητέρα τη Θεά Νεφέλη είχαν ταχύτητα αλόγου, υπερβολική δύναμη δισώματων θηρίων, ανθρώπινη λογική και εμπειρία.
Άλλοι του επιτίθενται έχοντας σαν όπλα μεγάλα ξύλα, άλλοι με μεγάλες πέτρες, άλλοι με μεγάλες λαμπάδες από τα καμένα δέντρα και άλλοι με φοβερά τσεκούρια. Στη μάχη τους βοηθούσε όμως και η Νεφέλη, ρίχνοντας καταρρακτώδη βροχή για να γλιστράει ο Ηρακλής, τη στιγμή που οι Κένταυροι είχαν τέσσερα πόδια. Η μάχη ήταν φοβερή. Ο Ηρακλής έδιωξε αρχικά τον Άγχιο και τον Άγριο, πετώντας τους δαυλούς που φώτιζαν τη σπηλιά. Με τα φαρμακερά βέλη που είχε βάψει από το αίμα της Λερναίας Ύδρας, τους σημάδευε και τους κτυπούσε με το ρόπαλο. Τους καταδίωξε μέχρι το ακρωτήριο Μαλέας. Τους περισσότερος τους εξόντωσε ενώ οι υπόλοιποι πέθαναν από την πείνα. Μερικοί Κένταυροι (όπως ο Νέσσος, Όμαδος, Ευρυτίων κ.α.) διέφυγαν.
Κατόπιν, ο Ηρακλής επανήλθε στη Φολόη, όπου βρήκε το φίλο του Φόλο να πεθαίνει, μιας και στην προσπάθεια του να θάψει τους συγγενείς Κενταύρους, επιχείρησε να περιεργαστεί ένα βέλος, που προηγουμένως θαύμαζε. Αυτό του διέφυγε και τον τραυμάτισε στο μεγάλο δάχτυλο του δεξιού ποδιού του και έτσι από το δηλητήριό του, πέθανε. Τότε λοιπόν, ο Ηρακλής τον έθαψε μεγαλοπρεπώς στην περιοχή που σκοτώθηκε και για να τον τιμήσει έδωσε στο δάσος και στην περιοχή το όνομα Φολόη. Ο τάφος στο Αντρώνι Ηλείας κοντά στην θέση Κροϋφίκου λέγεται ότι είναι του Κένταυρου Φόλου. Κατόπιν, ο ήρωας έφυγε να κυνηγήσει τον Ερυμάνθιο Κάπρο.