Πύργος Χρονικό (Μέρος Β').

Πρώτοι οικιστές του πύργου ήταν κυρίως δύο μεγάλες, κι ιστορικές οικογένειες: Οι Λαχολοι πρώτα και οι Βιλαεταίοι έπειτα. Οι ΄Αχολοι κατέβηκαν με τα κοπάδια τους, τα ζώα από την Ήπειρο και τα Μεσόγεια για χειμαδιά, μα τους καλάρεσε ο τόπος και έμειναν καλλιεργώντας χωράφια κι αμπέλια τους δόσαν αρκετό βιός. Από αυτούς ξεχώρισαν κιόλας ορισμένοι: Ο Σπύρος κι ο Γιώργης Άχολος έγιναν προεστοί, ο Δημήτρης Άχολος πήρε το βάφτισμα του Φιλικού.

Μα κι΄οι Βιλαεταίοι σκόρπισαν γόνους κι΄απογόνους στον Πύργο. Δυο μάλιστα απ΄ την πρώτη ρίζααυτής της φαμίλιας, ο Λύσανδρος κι΄ο Χαράλαμπος που ξεχώριζαν για την παλικαριά τους, έχτισαν στο Επαρχείο ένα μεγάλο οικοδόμημα, πραγματικό κάστρο μ΄ εξώστες και πολεμίστρες, και πλάι στον λόφο την εκκλησιά του Αγίου Νικολάου που σήμερα είνε η μητρόπολη. Το οικοδόμημα κείνο αργότερα έγινε το διοικητήριο, τόπος αγώνων και μαρτυρίων, και το ανάχτορο του ΄Επαρχου αγά.

Υπάρχουν, ωστόσο στην προεπαναστατική κείνη εποχή κι΄άλλες σημαντικές μορφές του Πύργου, όπως ο Λυκούργος Κρεστενίτης, Αυγερινοί, Γεώργιος Μήτσος, Γεώργιος Σισίνης κ.α. Γνήσιοι κι’ αληθινοί Έλληνες όλοι, με την πολιτική και μυστική δράση τους πρόσφεραν πολλά, και κείνο τον καιρό της προετοιμασίας κι’ αργότερα στον Αγώνα, για τη Λευτεριά. Ο Λυκούργος Κρεστενίτης κι’ έμνα άλλο κλαδί της ίδιας οικογένειας, ο Γιάννης Κρεστενίτης, με το πρόσχημα του δασκάλου μάζευαν ολογυρά τους

Ο Ανώνυμος της Ελληνικής Νομαρχίας γράφει για το Ρήγα.

ΕΙΣ ΤΟΝ ΤΥΜΒΟΝ

τοῦ μεγάλου καὶ ἀειμνήτου Ἕλληνος

ΡΗΓΑ

τοῦ ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς Ἑλλάδος ἐσφαγιασθέντος,

χάριν εὐγνωμοσύνης ὁ συγγραφεὺς τὸπονημάτιον τόδε ὡς δῶρον ἀνατίθησι.

Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor(*)Virg.

Εἰς ποῖον ἄλλον ἔπρεπε νὰ ἀναθέσω ἐγὼ τὸ παρόν μου πονημάτιον, ὦ ἀξιάγαστε Ἥρως, παρὰ εἰς ἐσὲ ὁποὺ ἐστάθης ὁ πρόδρομος μιᾶς ταχέας ἐλευθερώσεως τῆς κοινῆς πατρίδος μας Ἑλλάδος, καὶ ἐθυσίασες τὴν ζωήν σου δι᾿ ἀγάπην της; Δέξαι το λοιπὸν μὲ τὸ συνηθισμένον σου ἑλληνικόν, ἱλαρὸν καὶ καταδεκτικὸν βλέμμα, καὶ δέξαι το πρὸς τούτοις ὡς ἀρραβῶνα ἐκδικήσεως τοῦ λαμπροῦ αἵματός σου κατὰ τῶν τυράννων τῆς Ἑλλάδος. Ἡ δὲ Ἑλλὰς ἅπασα θέλει δοξάσει διὰ παντὸς τὸ ἀθάνατον ὄνομά σου, συναριθμοῦσα αὐτὸ εἰς τὸν κατάλογον τῶν Ἐπαμεινώντων, Λεωνίδων, Θεμιστοκλέων, καὶ Θρασυβούλων.

(*) Ἀναφανῆναί τις ἐκ τῶν ὀστέων ἡμῶν ἔκδικος. Βιργ.