Πύργος Χρονικό (Μέρος Β').

Πρώτοι οικιστές του πύργου ήταν κυρίως δύο μεγάλες, κι ιστορικές οικογένειες: Οι Λαχολοι πρώτα και οι Βιλαεταίοι έπειτα. Οι ΄Αχολοι κατέβηκαν με τα κοπάδια τους, τα ζώα από την Ήπειρο και τα Μεσόγεια για χειμαδιά, μα τους καλάρεσε ο τόπος και έμειναν καλλιεργώντας χωράφια κι αμπέλια τους δόσαν αρκετό βιός. Από αυτούς ξεχώρισαν κιόλας ορισμένοι: Ο Σπύρος κι ο Γιώργης Άχολος έγιναν προεστοί, ο Δημήτρης Άχολος πήρε το βάφτισμα του Φιλικού.

Μα κι΄οι Βιλαεταίοι σκόρπισαν γόνους κι΄απογόνους στον Πύργο. Δυο μάλιστα απ΄ την πρώτη ρίζααυτής της φαμίλιας, ο Λύσανδρος κι΄ο Χαράλαμπος που ξεχώριζαν για την παλικαριά τους, έχτισαν στο Επαρχείο ένα μεγάλο οικοδόμημα, πραγματικό κάστρο μ΄ εξώστες και πολεμίστρες, και πλάι στον λόφο την εκκλησιά του Αγίου Νικολάου που σήμερα είνε η μητρόπολη. Το οικοδόμημα κείνο αργότερα έγινε το διοικητήριο, τόπος αγώνων και μαρτυρίων, και το ανάχτορο του ΄Επαρχου αγά.

Υπάρχουν, ωστόσο στην προεπαναστατική κείνη εποχή κι΄άλλες σημαντικές μορφές του Πύργου, όπως ο Λυκούργος Κρεστενίτης, Αυγερινοί, Γεώργιος Μήτσος, Γεώργιος Σισίνης κ.α. Γνήσιοι κι’ αληθινοί Έλληνες όλοι, με την πολιτική και μυστική δράση τους πρόσφεραν πολλά, και κείνο τον καιρό της προετοιμασίας κι’ αργότερα στον Αγώνα, για τη Λευτεριά. Ο Λυκούργος Κρεστενίτης κι’ έμνα άλλο κλαδί της ίδιας οικογένειας, ο Γιάννης Κρεστενίτης, με το πρόσχημα του δασκάλου μάζευαν ολογυρά τους

τα παιδόπουλα και τους άντρες και τις γυναίκες του Πύργου κι’ άναβαν στις ψυχές των σκλάβων την φωτιά για την αυριανή Επανάσταση. Κι’ όλα αυτά όχι μόνο στα «Κρυφά σχολειά», μα και μπρος στα μάτια των Τούρκων που διαφέντευαν τη μοίρα και τούτης της πολιτείας.

Την ‘ποχή αυτή ο τόπος είχε αναπτύξει σοβαρή εμπορική κίνηση που τα πρωτεία τους κρατούσαν οι Αυγερινοί. Για το λόγο μάλιστα τούτο ο Χαράλαμπος και ο Δημήτρης Αυγερινός έγιναν προεστοί του Πύργου, κι’ απ’ αυτούς ο πρώτος μυήθηκε το 1819 στη Φιλική Εταιρεία, ενώ αρκετοί άλλοι Αυγερινοί, όπως ο Διονύσης, ο Γιωργάκης, Χριστόδουλος κι’ Απόστολος πολέμησαν αργότερα σε πολλές μάχες του Αγώνα.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΩΡΑ δεν είχε βέβαια έρθει,  ζύγωνε όμως. Τα επαναστατικά ηφαίστεια κρυφόκαιγαν σε κάθε ελληνική γωνιά, προετοιμάζοντας τη φωτιά και τη λάβα που θα καταπλημμύριζε την αλυσοδεμένη πατρίδα. Ένα τέτοιο ηφαίστειο ήταν κι’ εδώ στον Πύργο, έτοιμο στη διάτα του θεού ν’ ανοίξει το πυρακτωμένο του στόμα και να ξεσπάσει.

Βρισκόμαστε στο 1806, χρόνο που σημαδεύει την πρώτη συμμετοχή του Πύργου στον εθνικό ξεσηκωμό. Κυρίαρχος τότε σ’ όλη την Ηλεία ήταν ένας πανίσχυρος  κι’ ατρόμητος αγάς του Λάλα, ο Αλή Φαρμάκης. Εχθρός της Πύλης κι’ ανυπόταχτος κυβερνήτης ο Αλή Φαρμάκης, αποφάσισε να αποτινάξει την κυριαρχία του Σουλτάνου και να κάμει τον Μοριά Αυτόνομο Ελληνοαλβανικό κράτος. Έστειλε λοιπόν μήνυμα στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη που βρισκόταν τότε στη Ζάκυνθο, και του ζήτησε την βοήθεια του. Κι’ ο Γέρος του Μοριά δέχτηκε.

Ο Κολοκοτρώνης ήρθε από την Ζάκυνθο στο Κορακοχώρι, πέρασε στον Πύργο και μάζεψε ορισμένα παλικάρια που ήταν σύμφωνα για την επιχείρηση που τους πρότειναν. Μια απ’ τις λίγες ώρες που έμεινε στην πόλη ο θρυλικός στρατάρχης δεν ξέχασε το προσκύνημα που συνήθιζε να κάνει σε κάθε διάβα του απ’ τον Πύργο: στάθηκε στην εκκλησιά του Αγίου Χαράλαμπου. γονάτισε και προσευχήθηκε για να ευλογηθεί η πορεία που άρχιζε…

Ο Άγιος Χαράλμπος λατρευόταν από τότεσαν πολιούχος γιατί πιστεύεται ότι έσωσε και σώζει τον τόπο απ’ τη φοβερή επιδημία της πανούκλας, και κάθε χρόνο στις 10 Φεβρουαρίου γίνεται στην μνήμη του μεγάλη γιορτή.

Αρκετοί – κι’ αναμεσά τους ο Πέτρος κι’ ο καπετάν Γιώργης Μήτσος, ο Χαρ. Βιλαέτης, Αυγερινοί, Άχολοι, Σπηλιοτόπουλοι, Παπασταθόπουλοι, Κούκοι, Διον. Διάκος κ.α. – ήταν εκείνοι που με τα παλικάρια τους ακολούθησαν το Γέρο του Μοριά, ανέβηκαν μαζί του στο Λάλα κι’ ενώθηκαν με τον Αλή Φαρμάκη. Εκεί οχυρώθηκαν και περίμεναν την ώρα της μάχης…

Έμαθε ο Σουλτάνος την ανταρσία κι' έδοκε την φονική προσταγή του. 10.000 στρατό πήρε τότε μαζί του ο διοικητής του Μοριά Βελή πασάς(γιος του πολυθρύλητου Αλή Πασά) και ξεκίνησε να χτυπήσει τους τουρκαλβανούς του Λάλα. Η μάχη κράτησε 15 ολάκερες μέρες κι' είχε πολλά θύματα κι από τα δύο στρατόπεδα. Κύριος στόχος του Βελή Πασά στάθηκε ο Πύργος του Αλή Φαρμάκη, και χιλιάδες κανονιές έπεσαν απάνου του άπ' τους υποτακτικούς του σουλτάνου που είχαν ταμπουρωθεί στο σημερινό χωριό Βελημάχι. Μα το κάστρο κρατήθηκε όρθιο κι' άπαρτο! Η λαϊκή μούσα τραγούδησε αυτή τη μάχη με συμπάθεια, φυσικά, για τον αντάρτη αγά του Λάλα:

 Σάββατο πιάνει ο πόλεμος μεσ' το Μοναστηράκι,

Βάστα μώρ' Αλή Φαρμάκη,

με το Κολοκοτρωνάκη... 

Τέλος Β' Μέρους