Πύργος Χρονικό (μέρος Α΄).

Πύργος

(Μορφή, παράδοση κι΄ ιστορία ανάμεσα στα χρόνια)

ΕΝΑ  ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ κ. ΤΑΚΗ ΔΟΞΑ

"Χωράφια με σφεντάμια, καλαμιές και βούρλα, κι΄ ανάμεσά τους αχνάρια του αρχαίου Δυσπόντιου της Πισάτιδας, στον Ιερό δρόμο που πήγαινε από την Ήλιδα στην Ολυμπία", έτσι περιγράφει και εκεί τοποθετεί τη θέση του σημερινού Πύργου ένας φίλτατος ιστοριοδίφης. Το παλιό, λοιπόν Δυσπόντιο; Κείνος ο αρχαίος τρόπος που οι κάτοικοι του πιστοί στους Πισάτες πολέμησαν τους Ηλείους και νικημένοι αφήσανε την πόλη, και κείνη, απ΄τα τότε χρόνια που ρημώθηκε και σβήστηκε είνε τάχατε ο Πύργος; Ποιος ξέρει...

Ερευνητές και ιστορικοί ψάξανε να βρούν την πόλη. Ρώτησαν τα κείμενα, τα μνημεία, και την γη την ίδια, πάσχισαν κι΄ απόνα μικρό λιθάρι ακόμα, από μια ανάμνηση να μάθουν που ήταν και ποιες μπόρες πέρασε ώσπου να φτάσει στο σήμερα. Ο αλησμόνητος γυμνασιάρχης Γ. Παπανδρέου στο περισπούδαστο σύγγραμμα του «Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων» αναζητεί το Δυσπόντιο κοντά στην Σκαφιδιά, στη Μυρτιά, μα και «επί του νυν Πύργου». Εδώ, άλλωστε κι΄ένας ξένος, διάσημος περιηγητής, ο Πουκεβίλ, είδε το 1815 είδε μια ζωντανή εικόνα που του αποκάλυψε την παλιά καταβολή του Πύργου: υπόγειους τάφους, γεμάτους κόκκαλα κι΄ αρχαίες οικοδομικές πέτρες που μαρτυρούσαν ότι πριν από καιρούς στήριζαν κτίρια. Μα κι΄ αργότερα , το 1901, έγινς κι΄άλλο φανέρωμα: στην συνοικία Χαλικιάτικα (΄τώρα πλατεία Ηφαίστου) βρέθηκε μαρμάρινο άγαλμα ύψους ενός μέτρου που παρίστανε φτερωτή γυναικεία μορφή. Το άγαλμα αυτό,φθαρμένο βέβαια, γιατί έζησε πολλά χρόναι στην κοίτη ενός χειμάρου, είχε ογκώδη βάση, και το γεγονός αυτό οδήγησε τον αρχαιολόγο Α. Σκιά σε μια ενδιαφέρουσα άποψη: ότι δηλαδή ήταν ακρωτήριο ενός αρχαίου ναού, ή άλλου σπουδαίου οικοδομήματος.

Οπωσδήποτε λοιπόν, στον Πύργο υπήρχε κάποιος αρχαίος συνοικισμός που απάνω στα συντρίμμια του χτίστηκε τούτη η πόλη.

 Η ιστορία του Πύργου άρχισε κάπως παράξενα:Με ένα ...πηγάδι! Στα μαύρα χρόνια της τουρκοκρατίας ένας χωρικός από τα Τσορωτά των Καλαβρύτων που τον έλεγαν Γεώργιο Τσορωτά ή Τσερνωτά, κατέβηκε από τον άγριο τόπο του σε αυτή εδώ τη γη και βάλθηκε να την ξεχερσώσει και να την ημερέψει για να την καλλιεργήσει. Δούλεψε λοιπόν σκληρά, καθάρισε κι έσκαψε το χώμα, έδιωξε τις πέτρες. Και μία ημέρα, εκεί που αδιάκοπα έψαχνε, στην συνοικία Νιοχώρι (σημερινός Άγιος Σπυρίδωνας) βρήκε μέσα σε ένα πηγάδι ολόκληρο θησαυρό από αρχαία νομίσματα! Και τι σκέφτηκε ο σκλάβος, μα και πονηρός ρωμιός; Να τα πάρει και να τα πάει στο σουλτάνο...

Σουλτάνος ποτέ στην πόλη ήταν ο Σελήμ ο Α΄(1470 - 1520) φυσικά δέχτηκε την προσφορά του Τσερνωτά την ανταπόδοση σε με δύο αμοιβές το ίδιο ηγεμονικές: Του χάρισε τον τίτλο του Μπέη (αφέντη) της περιοχής (1512) κι άπειρες εκτάσεις γής γύρω στον Πύργο που βέβαια ήταν ακατοίκητος...

Το πηγάδι κείνο είναι ακόμα και σήμερα γνωστό "Του Τσερνωτά", κι εδώ ο Τσερνωτάμπεης έχτισε αποθήκες και καλύβες για τους καλλιεργητές που έφερνε και δούλευαν τη γη. Ο ίδιος Επίσης έχτισε, πιθανότατα, πάνω στο λόφο του επαρχείου κι έναν Πύργο ισχυρό - ποιος ξέρει με ποιο σκοπό και ποιες προβλέψεις. Το όνομα αυτό, πύργος, άπλωσε σιγά-σιγά κυριαρχικά κι αγκάλιασε όλο τον πρώτο εκείνο συνοικισμό για να μην για πάντα πια και όνομα της νέας πολιτείας της Ηλείας που με τον καιρό άρχισε να θεμελιώνεται.

Ο Τσερνωτάμπεης πέθανε χωρίς να αφήσει απογόνους και έτσι ο τόπος έγινε κτήμα του οθωμανικού Κράτους. Ο Σουλτάνος δώρισε τον πύργο στην βασιλομήτωρ Βαλινδέ εκείνη με τα έσοδα που έδινε η γεωργική παραγωγή, διόριζε υπαλλήλους και τους πλήρωνε. Με τον καιρό, το πηγάδι του Τσερνωτά πυρετό το ντύμα του θρύλου και το νερό του θεωρήθηκε, σαν του Αγίου Ανδρέα στην Πάτρα, υπέροχο "φίλτρο" για να αγαπούν οι ξένοι τον τόπο και να μένουν για πάντα σ΄ αυτόν.

Σαν πόλη  ο Πύργος παρουσιάζεται πολύ αργά. Μεσολάβησαν, φαίνεται, χρόνια αφάνειας και ασημότητας, όπου τίποτα δεν ξεχώριζε και δεν συνοδευόταν σε τούτο τον τόπο. Φυσικό Άλλωστε αφού πάνω σε όλη την Ελλάδα αποκλειστικά βάραιναν της σκλαβιάς τα σύγνεφα. Κι ο Πύργος, εκτός από αυτό, τότε χτιζόταν και έπαιρνε τη μορφή πολιτείας...

Όλοι σχεδόν οι ιστορικοί σημειώνουν την πρώτη συγκεκριμένη παρουσία του πύργου στο 1687, τότε δηλαδή που είχε λήξει ο Τούρκοενετικός πόλεμος με την φοβερή κατατρόπωση των Τούρκων στη μάχη της Πάτρας. Αργότερα στα στερνά της δεύτερης τουρκοκρατίας (1715 - 1821) ανάμεσα στις 24 επαρχίες του Μοριά ήταν ο Πύργος.

Αυτή την εποχή πέρασε από δω ο Πουκεβίλ και δίνει μία χαρακτηριστική περιγραφή της: "Η πόλις εκτισμένη επί εξέχοντος μέρους, έν ή εύρον εσχάτως μεγάλα υπόγεια (κατακόμβας) πλήρη οστών, συνέκειτο έξ 900 οικιών με 1000 οικογένειας και 7000 κατοίκους, έν οίς και κινητός πληθυσμός τεχνιτών και ευπόρων". Μα ο μεγάλος μεσαιωνοδίφης Κ. Σάθας σε σχετικό σύγγραμμά του αναφέρει γεγονότα  πιο παλιάς εποχής διαπιστώνοντας οτι "Τον Ιούνιον του 1687 απέθαναν τρεις από πανούκλαν εις τον Πύργον (της Ηλείας)".

Τέλος Α' Μέρους...