ΑΙ ΕΝ ΟΛΥΜΠΙΑI ΑΝΑΣΚΑΦΑΙ.

(Ὁ ἐπί τινας ἡμέρας ἐν Ἀθήναις διατρίψας συντάκτης τῆς Γαλ. «Ἐφημερίδος τῶν Συζητήσεων» Γαβριὴλ Charmes ἐπισκεφθεὶς τὴν Ὀλυμπίαν δημοσιεύει ἐν τῇ ἐφημερίδι ταύτῃ ὡραίαν διατριβὴν περὶ τῶν αὐτόθι ἀνασκαφῶν, ἣν δημοσιεύομεν ἐν τῇ «Παλιγγενεσίᾳ.»)

Ἐγκαταλείπων τὴν Ὀλυμπίαν μετά τινα ἐπιστημονικὴν ἐκδρομήν, ὅπως μεταβῇ καὶ ἀποθάνῃ εἰς Ἀθήνας ἐν τῇ ἀκμῇ τῆς ἡλικίας καὶ τῆς μεγαλοφυΐας του ὁ ὕπατος τῶν γερμανῶν φιλολόγων Κάρολος Ὀτφριέδος Μύλλερος ἔρριπτε βλέμμα θλίψεως πρὸς τὴν χώραν ταύτην, ἣν ἠναγκάζετο νὰ ἐγκαταλίπῃ χωρὶς νὰ δυνηθῇ νὰ ἐξερευνήση αὐτήν, ἔλεγε δὲ εἰς τὸν μαθητήν του Κούρτιον· «φίλε μου, πόσα ἀριστουργήματα μέλλουσι νὰ ἐξαχθῶσιν εἰς φῶς δι’ ἐκείνους, οἵτινες θὰ ἔλθωσι κατόπιν ἡμῶν!» Λέξις συγκινητική, ἥτις ἦτο κεχαραγμένη οὐχὶ ὡς λύπη, ἀλλ’ ὡς ἐλπὶς ἐν τῇ μνήμῃ καὶ ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ Κουρτίου. Ὁ Μύλλερος, ἄλλως, δὲν ἦτο, καθὼς φαίνεται, ὁ πρῶτος, ὅστις προῃσθάνθη τὰς μεγάλας ἀνακαλύψεις, ἃς ἡ πεδιὰς τῆς Ὀλυμπίας διεφύλαττε δι’ ἐκείνους, ὧν αἱ γενναῖαι προσπάθειαι βοηθούμεναι ὑπὸ μεγάλων ὑλικῶν πόρων ἔμελλον νὰ κατορθώσωσι ν’ ἀνακαλύψωσι τὰ μυστήρια αὐτῆς.

Ἤδη ἀπὸ τοῦ 1723 Γάλλος τις, οὗτινος ἡ πολυμάθεια ἦν θαυμαστή, ὁ δὸν Βερνάρδος δὲ Μοντφακόν, ἔγραφεν ἐκ Παρισίων πρός τινα τῶν φίλων του: «Ἰδοὺ σὺ διατρίβεις ἐν τῇ κλασικῇ Ἑλλάδι· μολονότι δὲ δύναταί τις νὰ πιστεύσῃ, ὅτι οὐχὶ ἐπὶ μακρὸν θὰ διαμείνῃς αὐτόθι, δύνασαι ὅμως εὐκόλως, ἐὰν ἀρέσκεσαι εἰς τὰς ἀρχαιότητας, ὡς πράγματι ἀρέσκεσαι, νὰ κάμῃς πλουσίας ἀνακαλύψεις, αἵτινες ἐσαεὶ θὰ καταστήσωσι τὸ ὄνομά σου ἔνδοξον εἰς τὸν ἐπιστημονικὸν κόσμον. Τὸ καλὸν εἶναι, ὅτι ἡ Κέρκυρα καὶ τὰ περὶ αὐτῆς εἰσὶ τόποι, οἵτινες οὐδόλως μέχρι σήμερον ἠρευνήθησαν, αἱ δὲ ἀνακαλύψεις, ἃς ἤθελες δυνηθῆ νὰ κάμῃς θὰ ἀναφέρωνται εἰς ἀντικείμενα, ἐν οἷς οὐδὲν ἔχει τις νὰ φοβῆται ἐκ τῶν ῥωμαίων ἱεροδικαστῶν καὶ τιμητῶν.

«Ἡ Κέρκυρα, ἡ ἀρχαία ἀποικία τῶν Κορινθίων, ὡς

καὶ ἡ Ζάκυνθος καὶ ἡ Κεφαλληνία εἰσὶ πλήρεις ἀρχαίων μνημείων καὶ ἐπιγραφῶν, ἁπασῶν σχεδὸν ἐν Δωρικῇ διαλέκτῳ. Ἀλλὰ τί εἰσὶ πάντα ταῦτα παραβαλλόμενα πρὸς ἐκεῖνα, ἅτινα δύναταί τις νὰ εὕρῃ ἐν τῇ ἀπέναντι τῶν νήσων τούτων παραλίᾳ τῆς Πελοποννήσου; Ἐν τῇ ἀρχαίᾳ Ἤλιδι ἔνθα ἐτελοῦντο οἱ Ὀλυμπιακοὶ ἀγῶνες, ἔνθα ἐγείρετο πληθὺς μνημείων διὰ τοὺς νικητάς, ἀγάλματα, ἐπιγραφαί. Ἅπασα ἡ γῆ ἐκεῖ πρέπει νὰ ἦναι (sic) πεπληρωμένη, τὸ δὲ παράδοξον εἶναι νομίζω, ὅτι οὐδεὶς μέχρι σήμερον ἐξηρεύνησε τὰ μέρη ταῦτα, ἅτινα ἐν τούτοις εὑρίσκονται πρὸ τῆς θύρας σας, δύνασθε δὲ διὰ μικρᾶς δαπάνης νὰ κάμητε μεγάλην συλλογήν». Καὶ ὁ δὸν Βερνάρδος δὲ Μοντφακὸν πάνυ δικαίως συνίστα τὸν Παυσανίαν, οὗτινος αἱ τοσοῦτον ἄφθονοι καὶ ἀκριβεῖς περιγραφαὶ βοηθοῦσιν ἡμᾶς πρὸς ἀνακάλυψιν μέχρι τῶν ἐλαχίστων λεπτομερειῶν τῶν ναῶν, τῶν βωμῶν, καὶ τῶν ἀγαλμάτων τῆς Ὀλυμπίας, ὡς δυνάμενον νὰ χρησιμεύσῃ ὡς ὁδηγὸς εἰς τοὺς ἐξερευνητάς, οἵτινες θὰ ἐπεχείρουν «νὰ κάμωσι συλλογὴν» ἐπὶ ἐδάφους, οὗτινος οὐδεὶς εἰσέτι εἶχεν ἐρευνήσει τὰ βάθη.

Βραδύτερον, ὅτε ὁ Μύλλερος ἐξέφραζεν εἰς τὸν Κούρτιον τὴν εὐγενῆ ζηλοτυπίαν, ἣν ἐνέπνεον αὐτῷ αἱ θαυμάσιαι ἀνακαλύψεις, αἱ ἐπιφυλαττόμεναι διὰ τοὺς μετ’ αὐτόν, ἡ χώρα αὕτη ἐν μέρει ἤδη εἶχεν ἐξερευνηθῆ. Κατὰ τὴν ἐν Πελοποννήσῳ ἐκστρατείαν ἡ Γαλλία διατηροῦσα τὴν μετὰ τοσαύτης ἐπιτυχίας ἐν Αἰγύπτῳ ἐγκαινισθεῖσαν (sic) παράδοσιν, εἶχεν ἀποστείλει μετὰ τοῦ στρατοῦ αὐτῆς ὅμιλον σοφῶν, ἐπιφορτισθέντων νὰ σπουδάσωσι τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα, ἐνῷ οἱ στρατιῶται θὰ ἀπέδιδον τῇ νεωτέρᾳ Ἑλλάδι τὴν ἐλευθερίαν. Δυστυχῶς ἡ ἀποστολὴ αὕτη ἦτο ἀνίσως συγκεκροτημένη. Μετὰ τοῦ κ. Ἄβελ Βλουὲ ἀρχιτέκτονος μεγίστης ἀξίας, ἐστάλη ὁ κ. Δυβοὰ μέτριος ἀρχαιολόγος. Οὕτως αἱ ἀνασκαφαὶ τῆς γαλλικῆς ἐκστρατείας, δὲν ἀπέφερον ἅπαντας τοὺς καρπούς, οὓς ἐδικαιοῦτό τις νὰ ἀναμένῃ, ἐσταμάτησαν δέ, φεῦ! καθ’ ἣν στιγμὴν σχεδὸν ἔμελλον νὰ φέρωσιν εἰς φῶς τὸν Ἑρμῆν τοῦ Πραξιτέλους, καὶ τὴν Νίκην τοῦ Παιωνίου, δύο ἐκ τῶν καλλίστων ἔργων τῆς ἑλληνικῆς γλυπτικῆς, ὧν ἡ ἀνακάλυψις ἀποτελεῖ διὰ τὸν κ. Κούρτιον καὶ τὴν γερμανικὴν ἑταιρίαν τίτλον δόξης ἀναμφισβήτητον. Ἀφ’ ἑτέρου ὅμως εἰς τὴν γαλλικὴν ἑταιρίαν ὀφείλεται ἡ τιμή, ὅτι συνέλεξε τὰ στοιχεῖα τὰ ἀναγκαῖα διὰ τὴν ἀνασύστασιν τοῦ ναοῦ τοῦ Ὀλυμπίου Διός. Αὕτη ἐπεξειργάσθη σχέδιον πλῆρες, οὗτινος αἱ νέαι ἀνασκαφαὶ μόλις μετέβαλον λεπτομερίας τινάς. Θὰ ἐπίστευέ τις, ὅτι ὁ Κούρτιος ἐκθέτων τὰ ἀποτελέσματα τῶν ἐρευνῶν του οὐδένα ποιεῖται λόγον περὶ τοῦ Ἄβελ Βλουέ; Ἡ Γερμανικὴ ἑταιρία, φαίνεται, ὡς εἰ ἐξηρεύνησε γῆν παρθένον, ἐνῷ πράγματι πανταχοῦ εὗρε πεπηγμένους τοὺς χωρομετρικοὺς πασσάλους ὑπὸ τῶν προηγηθέντων αὐτῆς γάλλων, οὓς ἤρκει ἁπλῶς νὰ ἀκολουθήσῃ. Μὴ ἀποδώσωμεν αὐτῇ κακὸν ἀντὶ κακοῦ. Ὁ κ. Κούρτιος ἠθέλησε νὰ ἐξαλείψῃ τὸ ὄνομα τοῦ προκατόχου του, ἡμεῖς τοὐναντίον κηρύξωμεν τὸ ἰδικὸν του μεθ’ ἁπάσης τῆς ὀφειλομένης αὐτῷ δόξης. Τὰ ἐθνικὰ μίση καὶ αἱ ἀντιζηλίαι δέον νὰ ἐκλείψωσιν ἐν τῷ πάσης ἰδιοτελείας ἀπηλλαγμένῳ ἐδάφει τῆς ἐπιστήμης. Βεβαίως ὁ κ. Κούρτιος ἀδίκως πειρᾶται νὰ ἀφαιρέσῃ ἀπὸ τῆς Γαλλίας τὸ ἀνῆκον αὐτῇ μέρος τῆς δόξης ἐν ταῖς ἀνασκαφαῖς τῆς Ὀλυμπίας. Οὐ μόνον ἡμεῖς ἐνταῦθα, οἵτινες ἀπὸ τοῦ 1723 ὑπεδείξαμεν εἰς τὸν ἐπιστημονικὸν κόσμον τοὺς ὑπὸ τὰς προσχώσεις τοῦ Ἀλφειοῦ κεκρυμμένους θησαυρούς, οὐ μόνον ἡμεῖς πρῶτοι ἠρξάμεθα ἀποσπῶντες αὐτοὺς ἐκ τοῦ ἐδάφους, ὑπὸ τὸ ὁποῖον ἐπὶ τοσούτους αἰῶνας διετέλουν κεκρυμμένοι, οὐ μόνον ἡμεῖς εἴμεθα, οἵτινες ἀνεύρομεν τὸν ναὸν τοῦ Ὀλυμπίου Διὸς καὶ οἵτινες προεκαλέσαμεν ἐπ’ αὐτοῦ τὴν ἐπιστημονικὴν περιέργειαν, μετακομίζοντες ἐν Εὐρώπῃ τὰς θαυμαστὰς μετώπας (sic) τὰς κοσμούσας τὸ Λοῦβρον, ἀλλὰ προσέτι ἡμεῖς εἴμεθα, οἵτινες διὰ τρόπου ἐμμέσου ἀπετίσαμεν τὰς δαπάνας τῶν ἀνασκαφῶν τοῦ Κουρτίου.

Καὶ βεβαίως, οὐδὲν εἶναι ἄξιον πλειόνων ἐπαίνων τῆς μεμελετημένης ἐπιμονῆς, μεθ’ ἧς ὁ κ. Κούρτιος ἐπεδίωκεν ἀπὸ τοῦ εἰς Ἤλιδα ταξειδίου του μετὰ τοῦ Μυλλέρου, τὴν σταθερὰν ἰδέαν νὰ φέρῃ εἰς φῶς τὰ ἀριστουργήματα τῆς Ὀλυμπίας. Ἐν τούτοις οὐδέποτε θὰ ἐπληροῦτο τὸ ὄνειρόν του, ἐὰν δὲν ἐπήρχοντο τὰ δισεκατομμύρια ἡμῶν, ὅπως ἐπιτρέψωσιν εἰς τὴν Γερμανίαν νὰ ἀφιερώση εἰς δαπάνας πολυτελείας, ποσὰ προωρισμένα μέχρι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης διὰ στρατιωτικὰς ἀποκλειστικῶς παρασκευάς. Ὁ κ. Κούρτιος ἐπωφελήθη τῆς πρώτης ἐκ τοῦ πλούτου μέθης τῶν συμπατριωτῶν αὐτοῦ, ὅπως ἀπαιτήσῃ καὶ ἐπιτύχῃ, ἵνα μέρος τῆς ἐκ τοῦ πολέμου λείας δοθῇ τῇ ἐπιστήμῃ. Μεταξὺ πάντων ἐκείνων, οἵτινες ἐρρίφθησαν ἐπὶ τῶν ἡμετέρων λύτρων εἰς μόνον ἴσως τοῦτον παρεδώκαμεν αὐτὰ ἄνευ λύπης· οὐδόλως παραπονούμεθα ἐπὶ τῷ ἐμπιστευθέντι αὐτῷ κλήρῳ, διότι τοσοῦτον καλὴν καὶ εὐγενῆ χρῆσιν ἐποιήσατο αὐτοῦ!

Ἡ πρωσσικὴ βουλὴ περιεποιήσατο τιμὴν εἰς ἑαυτὴν ψηφίζουσα πρό τινων ἐτῶν σειρὰν πιστώσεων, ἀνελθουσῶν εἰς ἕνδεκα ἑκατοντάδας χιλιάδων φράγκων, αἵτινες παρέσχον τῷ κ. Κουρτίῳ πόρους ἐπαρκεῖς, ὅπως εἰς αἴσιον πέρας φέρῃ τὴν μεγάλην αὐτοῦ ἐπιχείρησιν. Εὐχῆς ἔργον θὰ ἦτο, ἐὰν αἱ ἡμέτεραι Βουλαὶ προελάμβανον αὐτήν! Συγγραφεὺς φιλόκαλος, ὅστις ἦτο ἀρχαιολόγος διακεκριμένος πρὶν καταστῇ ἀτυχὴς πολιτικὸς ὁ Beulé ἐζήτει διηνεκῶς, ὅπως νέα ἀπόπειρα ἐρευνῶν γίνῃ ἐν Ὀλυμπίᾳ. Ἐὰν ἠκούετο, οὐ μόνον δὲν θὰ συνειργαζόμεθα διὰ τοῦ βαλαντίου ἡμῶν εἰς τὰς ἀνακαλύψεις τοῦ κ. Κουρτίου, ἀλλ’ ἡμεῖς μόνοι θὰ ἐκάμνομεν αὐτάς, εἰς ἡμᾶς δὲ μόνους ὁ ἐπιστημονικὸς κόσμος θὰ ὤφειλε τότε τὴν ἀνακάλυψιν τῆς ἀρχαίας Ὀλυμπίας, τὴν ἀναβίωσιν τινῶν ἐκ τῶν ἡρώων καὶ τῶν θεῶν, δι’ ὧν ἡ μεγαλοφυΐα τῶν μεγίστων γλυπτῶν τῆς Ἑλλάδος συνῴκισε τὸν ἀθάνατον τοῦτον τόπον.

Εφημερίδα Παλιγγενεσία , αρ. φύλ. 5018, 06.04.1881: 2-3