Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν το 1684 με στρατηγό τον Φραντζέσκο Μοροζίνι(Francesco Morosini), και τελικά στέφθηκαν με επιτυχία για τους Βενετούς. Το 1688 ολόκληρη η Πελοπόννησος και περιοχής της Στερεάς(όπως η Ναύπακτος) ελεγχόταν από τη Γαληνοτάτη…
Οι Βενετοί γνωστοί για την γραφειοκρατία και την οργάνωσή τους μας άφησαν πολλές σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση του Μοριά, για τον πληθυσμό του, για την οικονομία του και άλλα μέσα σ’αυτή τη σύντομη τριακονταετή εξουσίας τους εδώ.
Ο τρόπος που χώρισαν διοικητικά την Πελοπόννησο δεν ήταν πολύ διαφορετικός από αυτόν που χρησιμοποιούσαν οι Οθωμανοί(1), αν και οι Βενετοί πρωτοτύπησαν καθιερώνοντας τέσσερις μεγάλες επαρχίες (provincie) χωρισμένες σε territorii:
Provincia di Romania: 1. Napoli di Romania (Ναύπλιο), 2. Corinto (Κόρινθος), 3. Tripolizza (Τριπολιτσά), 4. Argos (Άργος), 5. San Pietro di Zacugna ( Άγιος Πέτρος της Τσακωνιάς), 6. Porto Poro(Πόρος), 7. Termis (Θερμησία).
Provincia di Messenia: 8. Arcadia (Αρκαδιά/Κυπαρισσία), 9. Fanari (Φανάρι), 10. Calamata (Καλαμάτα) , 11. Leondari (Λεοντάρι), 12. Andrussa (Ανδρούσα), 13. Caritena(Καρύταινα), 14. Navarino(Ναβαρίνο), 15 Coron (Κορώνη), 16. Modon (Μεθώνη)
Provincia di Accaia: 17. Callavrita (Καλάβρυτα), 18. Gastugni (Γαστούνη), 19. Patrasso (Πάτρα), 20. Vostizza( Βοστίτσα/Αίγιο)
Provincia di Laconia: 21. Malvasia (Μονεμβασιά), 22. Chrisaffa (Χρυσαφά), 23. Mistra (Μυστράς), 24. Eleos (Έλος), 25. Alta Maina (ΆνωΜάνη), 26. Bassa Maina (Νότια Μάνη).
Επιγραμματικά να αναφέρουμε ότι υπεύθυνος της διοίκησης του Regno di Morea ήταν ο Γενικός Προβλεπτής του Βασιλείου της Πελοποννήσου (Provveditor General delRegno di Morea), ο οποίος κατείχε την ανώτατη πολιτική και στρατιωτική εξουσία και είχε το δικαίωμα άμεσης επικοινωνίας με το Δόγη και τη Σύγκλητο, ένώ έδινε και εντολές στους τοπικούς προβλεπτές και τους άλλους αξιωματούχους. Η θητεία του ήταν διετής (2).
Παρακάτω παραθέτω την μετεφρασμένη αναφορά ενός ανώνυμου Βενετού, του τέλους του 17ου αιώνα, ο οποίος περιγράφει την κατάσταση της Πελοποννήσου υπο βενετικής κατοχής, όπως εκδόθηκε στην εφημερίδα Εφημερίς(αρ. φυλ.214, 02/08/1893:2) βασισμένη στο χειρόγραφο που εντόπισε ο μεγάλος ιστοριοδίφης Μουστοξύδης στην βιβλιοθήκη Querini Stampalia της Βενετίας.
“Πελοπόννησος: Η περιφέρεια της Πελοποννήσου είναι περίπου 700 μιλίων ιταλικών, συμπεριλαμβάνουσα τους διαφόρους κόλπους και ακρωτήρια, συνέχεται κατά το βόρειον μέρος με την Μεγαρίδα δια του Κορινθιακού Ισθμού, του οποίου το διάστημα είναι 3200 γεωμετρικών ποδών, ορίζεται προς Ανατολάς μεν από το Κρητικόν πέλαγος και εν μέρει από το Αιγαίον, προς Δυσμάς δε και Μεσημβρίαν από το Ιόνιον και προς Άρκτον από τον Κορινθιακόν κόλπον. Διηρείτο άλλοτε εις εξ τμήματα, τα οποία μετά λόγου υπήγαγον εις τέσσαρα, τουτέστι την Ρωμανίαν, όπου ευρίσκεται το Ναύπλιον, πρωτεύουσα πόλις επί τόπου, την Αχαΐαν, την Μεσσηνίαν και την Λακωνίαν. Έκαστον δε των τμημάτων τούτων έχει Λογιστικόν Αρχείον όπου φυλάττονται τα χρήματα τα εκ των φόρων της γής συναγόμενα.Δεκατρείς λιμένες ευρίσκονται εις την περιφέρειαν του Βασιλείου τούτου, συμπεριλαμβανομένων και των διαφόρων επινείων και όρμων, εις τους οποίους το καλοκαίριον μόνον ειμπορούν(sic) ν’αράζουν πλοία.
Η επαρχία της Ρωμανίας έχει επτά λιμένας. Ο του Ναυπλίου, όπου ελλιμενίζεται όλος ο στόλος, ο της Καρέττωνας (;) εις το οποίον χωρούν πλοία μόνον μικρότερα, ο Τολός, το Τράπανον, το Βισάτον και ο Πόρος είναι λιμένες κάλλιστοι πολλών πλοίων χωρητικοί, ο του Τραπάνου όμως είναι ο καλλίτερος όλων και εν αυτώ καταρτίζονται τα πλοία. Ο των Κεχρεών λιμήν, πλησιόχωρος του της Κορίνθου, εις τον οποίον κατά το καλοκαίριον μόνον ειμπορούν να ίστανται τα πλοία. Ο των Σπετσών πορθμός παρέχει πανταχού ενορμίσματα. Η Αχαΐα δεν έχει κανένα ασφαλή λιμένα πέριξ των παραλίων του Ποντικόκαστρου, της Κλαρέντζης και των Πατρών, εις τα οποία μόνον το καλοκαίριον αράζουν. Εν των Κορινθιακώ κόλπω παραπλέων τις την Πελοπόννησον, δεν ευρίσκει κανένα λιμένα, μόνον υπακάτω της Βοστίτσης ειμπορεί να σταθή πλοίον το καλοκαίριον και προ του φρουρίου Μολίνου υπο την Κόρινθον.
Η Μεσσηνία τον του Νεοκάστρου λιμένα έχει μόνον τον πορθμόν της Σαπιέντσας παρά τη Μεθώνη, όπου ευρίσκεται προσέτι ο αιγιαλός και το νεώριον ημίχωστον, το οποίον δια μόνον κάτεργα είνε επιτήδειον, την παραλίαν της Κορώνης και το Πρόδονον.
Πέντε λιμένες έινε εν τη Λακωνία: η Βόττα, ο Άγιος Νικόλαος παρά τη Μονεμβασία, όστις δεν είνε ασφαλής ως αφύλακτος κατά των αρκτικών και των ανατολικών ανέμων, ο των Κουκλιών, το Βίτουλον, αι Κιτριαί παρά τη Ζαρνάτα, είνε δε και η της Καλαμάτας παραλία, όπου ειμπορούν να αράζουν κατά το καλοκαίριον, και ο των Βατίκων πορθμός πανταχόθεν παρέχων όρμους.
Ναύπλιον. Οι κάτοικοι της πόλεως ταύτης ενδύονται ευπρεπώς, και οι μέν φορούν μακρά ιμάτια, οι δε ενδύονται ιταλιστί, εξ ών οι πλειότεροι ενασχολούνται εις το εμπόριον. Αξιοπαρατήρητα περί αυτήν είναι τα ίχνη μεγαλοπρεπούς θεάτρου κατά την πεδιάδα του Λιγουρίου(σ.προφανώς εννοεί το θέατρο της Επιδαύρου), ανατολικώς της Βερβερένδας( εννοεί την Βερβερόντα) εν τω κόλπω Βισάτω, αι των Θερμησίων και Κομπούνου παρά τω Αγά χωρίω, όπου αυτομάτως πήγνυται το άλας, και τα ιχθυοτροφεία του Τραπάνου, καθώς και τα του λιμένος Ναυπλίου.
Προϊόντα. Ο σίτος είνε άφθονος, καθώς και το μαλλί, το τυρί, ο κηρός, το μέλι, η μέταξα, το βαμβάκι, το λινάρι και το βαλανίδι. Ο οίνος και το λάδι εξεναντίας δεν είνε άφθονα, βρίθει ο τόπος από παντοειδείς αγέλας και εξαιρέτως από χοίρους.
Άργος. Οι κάτοικοι είνε ως επι το πολύ Θηβαίοι. Εις την πεδιάδα του Άργους κατά το απώτατον προς μεσημβρίαν μέρος, ευρίσκονται οι μύλοι όπου υδρεύεται όλος ο στόλος.
Προϊόντα. Παράγονται μεν τα αυτά, όσα και εν τη προειρημένη επαρχία, αφθονώτερα δε.
Κόρινθος. Ολιγοσταί είνε αι αυτόχθονες οικογένειαι, αι πλειότεραι είνε εκ των Θηβών των Αθηνών και της Ρούμελης. Οι κάτοικοι του Ακροκορίνθου είνε αγχίνοες. Εις την επαρχίαν ταύτην και κατά το μέρος το νυν Εξαμίλιον λεγόμενον ευρύσκονται τα ίχνη του πάλαι μεν υπό των Αθηναίων κατασκευασθέντος, ύστερον δε υπό των Ενετών επισκευασθέντος τείχους. Αυτό διήρχετο υπο της μιάς εις την άλλην θάλασσαν και κλείον τον ισθμόν υπερασπίζετο την του τόπου είσοδον. Εν τη αυτή επαρχία φαίνονται ακόμη τα ίχνη των τειχών της αρχαίας πόλεως της Κορίνθου ήτις περιέχουσα το φρούριον Ακροκόρινθον εξετείνετο μέχρι της θαλάσσης. Επτά κίονες υπερμεγέθεις μεν, όχι δε μονόλιθοι, ίστανται ακόμη εν μέσω των ερειπίων. Όχι δε πολύ μακράν εκείθεν ευρίσκονται τα ίχνη της παλαιάς Σικυώνος Βασιλικής την σήμερον ονομαζομένης.
Προϊόντα. Τα γεννήματα της επαρχίας ταύτης, καθώς και τα των προλαβουσών συνίστανται μάλιστα εις σίτους, οίνον και λάδι.
Τριπολιτσά. Οι κάτοικοι ταύτης της πόλεως είνε κατά το πλείστον μέρος έμποροι και τεχνίται, η πεδιάς της είνε ευρύχωρος και στολισμένη με πολλά τερπνότατα χωρία, αναμεταξύ των οποίων ευρίσκονται τα ερείπια αρχαίας τινός πόλεως Παλαιόπολις τανύν λεγομένη καθώς και τα των Αμυκλών τριών ωρών δρόμον απ’αλλήλων απέχοντα. Η λοιπή χώρα είνε όλη σχεδόν ορεινή και κατάφυτος εκ δρυών και ελάτων.
Προϊόντα. Ο τόπος ούτος ευπορεί πάντων μάλιστα δε θρεμμάτων και οίνων, μόνον το λάδι είνε σπανιώτατον.
Άγιος Πέτρος της Τσακωνίας. Οι άνθρωπο εδώ είνε φίλεργοι, οι πλειότεροι εξ αυτών μετέρχονται εις τον τόπον την αγωγείαν μισθώνοντες τους ίππους των εις μετακομιδήν των πραγματειών και υπηρεσίαν των οδοιπορούντων, υπερτερούν όλους τους άλλους κατοίκους του τόπου κατά την ικανότητα του να οδηγούν και φέρουν ασφαλώς, πεζοί τε και έφιπποι ως εντελώς γνωρίζοντες όλους τους δρόμους και αυτούς μάλιστα τους πλέον σκολιούς.
Προϊόντα. Συνίστανται κυρίως εις σίτους καθώς και εις οίνους, λάδι, κηρί, μέλι, βαμβάκι, μέταξαν, πρινοκόκκι, βαλανίδι, παντοία θρέμματα και κατ’εξαίρεσιν χοίρους.
Πάτραι. Εν τη πόλει ταύτη ευρίσκεται Αρχείον Λογιστικόν. Οι κάτοικοι ενδύονται ευπρεπώς, είνε δε ως επι το πολύ Αθηναίοι, Ναυπάκτιοι και Ρουμελιώται, όλοι ενασχολούμενοι εις την πραγματείαν και το εμπόριον, το οποίον τους ευκολύνει πολύ η γειτνίασις της Λεβαδίας, της Ρούμελης και των Ιονίων νήσων. Δύο ώρας από των Πατρών προς άρκτον κείται το πελοποννησιακόν καστέλλιον( εννοεί το Ρίο, γνωστό και ως Κάστρο του Μοριά), και απεναντίας εις τεσσάρων λευγών απόστασιν προς μεσημβρίαν είνε ο ποταμός Καμινίτου(Καμενίτσα;). Παρά δε τας εκβολάς του ποταμού τούτου ευρίσκονται οι αλυκαί, και όχι μακράν αυτών λόφος, επί του οποίους φαίνονται τα της Ωλένου ίχνη, το μέρος τούτο είνε κατάφυτον από δρύας εις ξυλείαν εργάσιμον επιτηδείας.
Προϊόντα. Σίτος, οίνος, λάδι, μαλλί, βαμβάκι, λινάρι, μέταξα, τομάρια, τυρί, κηρί, μέλι, παντοδαπά θρέμματα και μάλιστα χοίροι πολλοί.
Βοστίτσα. Οι κάτοικοι είνε αγχίνοες και οξύνοες, καταγίνονται δε ως και οι Πατρείς εις την εμπορίαν, η επαρχία ολίγον με είνε εκτεταμένη, αλλ’ ευάρεστος.
Προϊόντα. Ο τόπος ούτος φέρει από όλα, ως και αι Πάτραι.
Καλάβρυτα. Χώρα ορεινή μεν, έχουσα δε πολλάς ευφόρους κοιλάδας. Οι κάτοικοι διατηρούν ακόμη την ενδυμασίαν και τα έθιμα τα ασιατικά. Αυτού ευρίσκεται το μοναστήριον του Μεγάλου Σπηλαίου, κατασκευασθέν δι’ευσεβείαν υπό των Αυτοκρατόρων εις το κοίλωμα τινος σπηλαίου, είνε δε πλουσιώτατον όλων των άλλων, και μονάζουν εν αυτώ 80 καλόγηροι.
Προϊόντα. Τα προϊόντα της επαρχίας ταύτης είνε τα αυτά με τα των προειρημένων, γεννώνται δε μάλιστα πλουσιοπαρόχως μέταξα και καπνός.
Γαστούνη. Το μέρος τούτο είνε το ευρυχωρότερον και τερπνότερον αλλά και το ολιγανθρωπότερον όλου του τόπου. Αυτού ευρίσκονται τα ιχθυοτροφεία Πάπα, Κοτίκι, Προκόπιο και Μουργλά λεγόμενα, αι αλυκαί του Πύργου και αι των Λεχαινών, δάση πευκών και δρυών εργασίμου ξυλείας. Προϊόντα. Βρίθει από όλα, φέρει δε μάλιστα σίτους, αι ελαίαι δε είνε πολλά κοιναί.
Νεόκαστρον. Εν τω φρούριω ευρίσκεται το Λογιστικόν Αρχείον. Το δε του παλαιού Ναυαρίνου φρούριον, ολίγον απ’αυτού απέχον και εις κακήν κατάστασιν ευρισκόμενον, κείται επί λόφου αποτόμου εις τους πρόποδας του οποίου ευρίσκονται τα ιχθυοτροφεία.
Προϊόντα. Σίτος, γεννήματα και οίνος πολύς, λάδι, κηρί, μέλι, μέταξα, βαμβάκι, λινάρι, μαλλί, τυρί, βαλανίδι και θρέμματα παντοειδή.
Μεθώνη. Μεταξύ των εγκατοίκων της πόλεως ευρίσκονται και Χίοι, οίτινες είχον καταφύγει εις αυτήν, αι αλυκαί ευρίσκονται όχι πολύ μακράν της πόλεως. Η χώρα περιορίζεται από μέγα δάσον δρυών εις οικοδομήν επιτηδείων, Μίσκα λεγόμενον, εκτείνεται δε εις τας επαρχίας του Νεοκάστρου, της Κορώνης, της Ανδρούσης και της Αρκαδίας.
Προϊόντα. Συνίστανται εις γεννήματα, βαλανίδι, μέταξαν, μαλλί, μέλι, κηρί, βαμβάκι, λινάρι, τυρί, και θρέμματα παντός είδους, το λάδι είνε άφθονον, αλλά ο οίνος ολιγιστός.
Κορώνη. Η χώρα ευφορεί κατά πάντα όσα και η των άλλων επαρχιών, το λάδι προ πάντων γίνεται πλουσιοπάροχον.
Ανδρούσα. Εν τη επαρχία ταύτη και κατά το χωρίον το εις τους πρόποδας του Βουλκάνου όρους κείμενον, και μικρόν Μαυρομμάτι την σήμερον λεγόμενον, ευρίσκονται τα ίχνη της παλαιάς πόλεως Μεσσήνης, επι δε της κορυφής του αυτού όρους ευρίσκεται μοναστήριον εις την Παναγίαν αφιερωμένον.
Προϊόντα. Ο τόπος ούτος είνε πάμφορος, εξαιρέτως δε παράγει οίνον, […] και βαμβάκι.
Καλαμάτα. Οι εγκάτοικοι ενδύονται ευπρεπώς, φορούν ποδηρές ιμάτιον και αφήνουν κόμην, μετέρχονται την πραγματείαν και το εμπόριον και είνε μεν εύποροι, κακοποιούνται συχνάκις υπο των Σπαρτιατών(ίσως εννοεί του Μανιάτες).
Προϊόντα. Και αυτή η χώρα γεννά από όλα, μάλιστα δε σίτους, οίνους, και ιδίως μέταξαν.
Λεοντάρι. Οι κάτοικοι της κατωτέρω των ερειπίων του φρουρίου Λεονταρίου κείμενης κωμοπόλεως ενδύονται καλώς, είνε τους τρόπους αγροίκοι. Η πλείστη της χώρας είνε ορεινή και από δρυός κατάφυτος, διέρχονται δε αυτήν οι ποταμοί Ξερίλα και Λεοντάριον, οίτινες συμμιγνύονται εις δύο ωρών διάστημα από του Φαναρίου, έχοντες το αυτό ρείθρον διαρρέουν την πεδιάδα και περνώντες κάτωθεν της Καρυταίνης όπου είνε λιθόκτιστος γέφυρα μεταξύ βράχων κατασκευασμένη , χύνονται κατά τα μεθόρια της Καρυταίνης και του Φαναρίου εις τον Αλφειόν ποταμόν, έχοντα τας πηγάς τους εις την επαρχίαν των Καλαβρύτων. (συγχέει τον Αλφειό/Ρουφιά με τον Λάδωνα, αφού ο Λάδωνας πηγάζει μεταξύ Κορινθίας και Καλαβρύτων, ενώ ο Αλφειός Μεγαλόπολης και Ταυγέτου.)
Προϊόντα. Αφθονία πάντων, μάλιστα δε κριών και τυρίου.
Καρύταινα. Υπεράνω της κωμοπόλεως υψούται μικρόν τι φρούριον ηρημωμένον. Οι κάτοικοι αυτής έχουν τα αυτά ήθη και έθιμα, τα οποία και οι Λεονταρίται.
Προϊόντα. Τυρί, κηρί, λινάρι, σίτος, γεννήματα, οίνος και λάδι, ολιγωτάτη μέταξα, βαλανίδι, παντοειδή ζώα και μάλιστα κριοί.
Φανάριον. Η χώρα είνε ορεινή και δρυμώδης εκ δρυών και ελάτων, μάλιστα δε κατά το μέρος της Τανάφας(;), όπου είνε τα ιχθυοτροφεία. Ο Αλφειός ρέει κατά τα αρκτικά αυτής σύνορα. Προϊόντα ως ανωτέρω.
Αρκαδία. Η χώρα αύτη είνε η τερπνότατη των άλλων, κατά την τοποθεσίαν, έχει αέρα υγιεινότατον και πλήθος ποσίμων υδάτων. Εντάυθα η πόλις Σολιμάνον (το Σουλιμά) λεγομένη, της οποίας οι κάτοικοι είνε [.]μίλητοι και απηνείς, οι δε της κωμοπόλεως ενδύονται σεμνώς και πραγματεύονται.
Προϊόντα. Σίτος, γεννήματα, οίνος, λάδι, μαλλί πολύ, τυρί, κηρί, μέλι, μέταξα, βαμβάκι, λινάρι, τομάρια, βαλανίδι, ζώα παντοειδή και μάλιστα πρόβατα.
Μονεμβασία. Εν τη επαρχία της Μονεμβασίας ευρίσκεται η πόλις και το φρούριον όπου είνε κατεστημένον το Λογιστικόν Αρχείον. Ο ιματισμός των εγκατοίκων είνε κόσμιος, αύτοι είνε μεν οργίλοι, αλλ’εις τον ηγεμόνα των πιστοί. Ευρίσκονται μεταξύ αυτών οικογένειαι εκ Κρήτης και Κυθήρων καταγόμεναι, μετέρχονται δε το εμπόριον και την ναυτιλίαν.
Προϊόντα. Σίτος, γεννήματα, οίνος, μεταξά, πρινοκόκκι, βαμβάκι, λινάρι, μαλλί, βαλανίδι, κηρί, μέλι, τομάρια, ολίγον λάδι και θρέμματα.
Μυστράς. Η επαρχία αύτη εμπεριέχει την Χρυσάφαν και το Έλος. Εις την πεδιάδα του Μιστρά υπό του Ευρώτα και άλλων μικρών ποταμών διαρρεομένην, φέρονται τα ίχνη της αρχαίας Σπάρτης. Οι κάτοικοι είνε ομιλητικώτατοι και φιλόξενοι.
Προϊόντα. Αφθονία καθ’όλα και κατ’εξαίρεσιν σίτος, πρινοκόκκι και μέταξα.
Βαρδούνια. Χώρα πάντη ορεινή και περικυκλωμένη από κοιλάδας και λόφους ευφορώτατους, των οποίων οι πλειότεροι καλλιεργούνται, ευρίσκονται αυτού πλήθος δρυών και βαλανοδένδρων.
Κελέφα-Πασαβά. Η τέταρτη και Πέμπτη επαρχία της Χελέφας(sic) και της Πασαυάς(sic) περιέχεται εις την κατωτέραν Σπάρτην. Είνε δε ορεινή όλως και άφορος και μόλις γεννά τα προς τροφήν των κατοίκων της.
Ζαρνάτα. Αύτη περιλαμβάνει την ανωτέραν Σπάρτην. Συνειθισμένοι εις την πτωχείαν και την φειδώ οι Σπαρτιάται(εννοεί τους Μανιάτες), είνε σωφρονέστατοι, ο ιματισμός των διαφέρει του των άλλων κατοίκων του Βασιλείου, ζώνονται πάντοτε την σπάθην και φορούν περικεφαλαίαν. Είνε προικισμένοι με πολλήν ανδρείαν αν και η αρετή αυτή μιαίνεται παρ’αυτοίς δια το οποίον μετέρχονται επιτήδευμα του κλέπτειν. Τα προϊόντα της Βαρδούνιας, Χελέφας(sic), Πασαυάς και Ζαρνάτας συνίστανται εις ολίγον σίτον, γεννήματα, μέταξαν, κηρί, μέλι, μαλλί και τυρί, γίνεται όμως πολύ πρινοκόκκι και βαλανίδι.
”
Αλλά οι Βενετοί δεν αρκέστηκαν να περιγράφουν μόνο τις οικονομικές και γεωγραφικές λεπτομέρειες του Μοριά. Αναλυτικά ο Γενικός ΠροβλεπτήςFrancesco Grimani, στην Έκθεσή του (8/10/1701) παρουσιάζει του Μοραΐτες κάπως έτσι:
«…φοβούνται το καθετί, αμαθείς και πεισματάρηδες, δεν αποβλέπουν σ’εκείνο που τους ωφελεί, αλλά εμμένουν στην γνώμη της παλιάς εμπειρίας ή σ’εκείνο που πιστεύουν. Η φυσική τους γλώσσα είναι η ψευτιά, μηχανορραφούν αμοιβαία και φοβούνται πάντοτε την απάτη. Καταφεύγουν συχνά στην εξουσία, αλλά τέτοια είναι η υποκρισία και η προσποίησή τους, ώστε, όταν τους πρωτοβλέπεις φαίνονται να τους κινεί η πιο τίμια και ειλικρινής πρόθεση. Επάνω από κάθε πίστη βάζουν το συμφέρον και αυτό είναι το πρώτο που διδάσκεται ο γιός από τον πατέρα. Ζουν το περισσότερο καιρό σε καλύβες, για να μην ξοδεύουν χρήματα σε προσωπικές κατοικίες, δείχνοντας έτσι πως είναι φτωχοί, μολονότι βρίσκονται σε διαφορετική κατάσταση. Ζουν μέσα σε αθλιότητα για να δικαιολογηθούν και για οικονομία, και υποθέτουν πως το κέρδος βγαίνει από το να τρέφεται κανείς σαν ζητιάνος και όχι από το να εργάζεται με ζήλο. Αγαπούν την τεμπελιά και δεν καλλιεργούν, παρά μόνον όσα αρκούν για τις απαραίτητες ανάγκες τους. Προτιμούν να τρέφουν πολλά κοπάδια, για να ωφελούνται απ’αυτά χωρίς ιδρώτα…»(3)
Θα παρατηρήσει κάποιος οτι πιο πάνω αναφέρονται περιπτώσεις, όπως αυτές των Καλαβρύτων, της Πάτρας, του Άργου κ.α. , όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους δεν είναι ντόπιοι , αλλά Έλληνες από διάφορα μέρη της Ελλάδας, από τα Γιάννενα μέχρι την Κρήτη. Ήταν μια πολιτική των Βενετικών αρχών, οι οποίοι ύστερα από τον σφοδρό βενετο-τουρκικό πόλεμο που συντέλεσε στην κατάληψη του Μοριά από τους πρώτους, ο πληθυσμός ειδικά της βόρειας Πελοποννήσου είχε πληγεί. Έτσι δεκάδες οικογένειες Ελλήνων εγκαταστάθηκαν στον ταλαιπωρημένο Μοριά, αν και έφτασε να κατοικείται το 1702 από 190.653 κατοίκους, αριθμός όχι ευκαταφρόνητός για την εποχή.
Πιο συγκεκριμένα και όπως ο σπουδαίος Βακαλόπουλος στην Ιστορία του(τ.4, σελ.55) μας πληροφορεί : 662 Αθηναϊκές οικογένειες κατέφτασαν στο βενετοκρατούμενο Μοριά, αν και δεν έπαψαν ποτέ να προσπαθούν να επιστρέψουν στην πόλη του, πράγμα που κατάφεραν σταδιακά.
Αναλυτικά στο Αίγιο, την Πάτρα και τα Καλάβρυτα κατέφθασαν περίπου 6,000 Έλληνες από διάφορα μέρη, και όπως μας πληροφορεί έγγραφο του γενικού κατά θάλασσαν προνοητή Gritti της 20ης Μαρτίου 1697: 47 οικογένειες από το Μεσολόγγι, 182 οικογένειες από τη Ναύπακτο, 74 από το Αιτωλικό, 66 από την Άμφισσα, 57 από το Καστέλλι της Ρούμελης, 63 από το Ξερόμερο, 246 από την Θήβα, 27 από την Λιβαδιά, 18 από τον Τίρναβο, 70 από την Εύβοια, 11 από τα Μέγαρα, και τέλος 59 από τα Ιωάννινα.(οι αριθμοί είναι οικογενειών).
Αλλά και Κρητικοί, ύστερα από την αποτυχημένη προσπάθεια των Βενετών να ανακαταλάβουν τα Χανιά(17.7.1692) με την συμπαράσταση των ντόπιων, βρήκαν καταφύγιο σε έρημες γαίες της Πελοποννήσου. Ο αριθμός τους υπολογίζετε σε 2000 άτομα.
---------------------------------------------------------------------------------------------
(1) Οθωμανική διοικητική οργάνωση του Μοριά, το 1645.
-Βιλαέτι Χλουμουτσίου(Hlumiç), καζάδες : Χλωμούτσι, Άργος, Τριπολιτσά, Θάνα, Άγιος Πέτρος, Ανάπλι(Ναύπλιο)
-Βιλαέτι Κορίνθου, καζάδες: Κόρινθος, Φονιάς, Μέγαρα
-Βιλαέτι Παλαιών Πατρών(Balya Badra), καζάς Πάτρας
-Βιλαέτι Καλαβρύτων, καζάδες Καλαβρύτων και Βοστίτσας
-Βιλαέτι Μεθώνης, καζάδες Μεθώνης, Ανδρούσας, Αρκαδιάς
-Βιλαέτι Καρύταινας, καζάδες Καρύταινας, Λεονταρίου, Φαναρίου
-Βιλαέτι Μυστρά, καζάδες Μυστράς, Βαρδουνιάς, Μονεμβασιάς
-Βιλαέτι Κορώνης, καζάδες Κορώνης, Καλαμάτας.
(2) Γενικοί Προβλεπτές:
Giacomo Corner(1688-1690), Antonio Zeno(1690-1694), Marin Michiel(1694-1695), Agostino Sagredo(1695-1697), Paolo Nani(1697), Francesco Grimani (1698-1701), Giacomo da Mosto(1701-1703), Antonio Nani(1703-1705), Angelo Emo (1705-1708), Marco Loredan (1708-1711), Antonio Loredan(1711-1714),Alessandro Bon (1714-1715).
(3) Βακαλόπουλου, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ.4, σελ.54, μτφρ., Σπυρ. Λάμπρου, Εκθέσεις…, ΔΙΕΕ 5 (1896-1900), 455-456.
(4) Οι εικόνες από το Universus terrarum orbis scriptorum calamo delineatus : hoc est auctorum fere' omnium, qui de Europæ, Asiæ, Africæ, & Americæ regnis…, 1714, Savonarola, Raffaello, 1680-1748.
