Μυστράς (Μέρος Α΄)!

Μυστράς 1937

Η ιστορία του Μυστρά αρχίζει από τα μέσα του 13ου αιώνα, όταν συμπληρώθηκε η κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Φράγκους. Το 1249 ο Γουλιέλμος Β' Βιλλαρδουίνος έκτισε το κάστρο του στην ανατολική πλευρά του Ταϋγέτου, στην κορυφή ενός υψώματος με απότομη και κωνοειδή μορφή που κατά τους ντόπιους είχε σχήμα μυζήθρας από τσαντίλα, κσι του είχαν προσδώσει την ονομασία Μυζυθράς. Μετά από παραφθορά ντόπιων ονομάστηκε Μυστράς, ονομασία που κατέχει μέχρι και σήμερα. Άλλη εκδοχή μιλά για παλαιότερο ιδιοκτήτη-γαιοκτήμονα με το όνομα Μυζηθράς που προσέδωσε το όνομά του και στην περιοχή. Μια τρίτη εκδοχή αναφέρεται πάλι στο κωνοειδές σχήμα του  που θυμίζει μαστό που στα αρχαία ελληνικά λέγονταν μαζός.

"Βουνίν εύρε παράξενο, απόκομμα εις όρος.

κάστρον εποίκεν αφηρόν, Μυ(ζη)θράν ονομασέν το".

                                                       Χρονικό του Μορέως

Ο Μυστράς εξελίχθηκε σε μια σπουδαία καστροπολιτεία και έγινε πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μορέως στην ύστερη εποχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας που είχε κατακερματιστεί σε μικρές πόλεις-κράτη κατά το αρχαίο ελληνικό σύστημα με αυτοδιοίκητο και όλα τα παρελκόμενα. Μαζί με αυτό της Ηπείρου αποτελούσαν τα πιο σημαντικά και ισχυρά σε όλη την βυζαντινή επικράτεια.

 Κατά το 1249 ο Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος κτίζει τον Μυστρά και εγκαινιάζει μια ένδοξη εποχή ελληνισμού στην περιοχή. Λέμε ένδοξη εποχή ελληνισμού για τον λόγο πως μετά δέκα έτη, από την ίδρυση του κάστρου, συλλαμβάνεται από τα βυζαντινά στρατεύματα στην ήττα που υπέστη στην μάχη της Πελαγονίας και ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄Παλαιολόγος απαιτεί την παράδοση του κάστρου για να αφήσει ελεύθερο τον Φράγκο πρίγκηπα. Η σύζυγος του Γουλιέλμου και οι άλλες γυναίκες πείθουν την Κούρτη να δεχθούν την πρόταση του αυτοκράτορα και έτσι ο Μυστράς περνά στα χέρια των βυζαντινών Παλαιολόγων. Ήταν άνοιξη του 1262.

Ο Μυστράς γίνεται έδρα βυζαντινού στρατηγού, του σεβαστοκράτορος, και από εκεί ξεκινά η ένδοξη ιστορική του πορεία που θα διαρκέσει δύο αιώνες. Οι κάτοικοι της παραπλήσιας πόλης της Λακεδαίμονος έρχονται και εγκαθίστανται γύρω από το κάστρο και έτσι ο Μυστράς γίνεται από τις ενδοξότερες καστροπολιτείες στον ελλαδικό χώρο. 

Το 1289 μεταφέρεται η έδρα της Κεφαλής από την Μονεμβασία στον Μυστρά και έπαψε να διορίζεται διοικητής κάθε χρόνο. Από το 1308 μεταβάλλεται το σύστημα διοικήσεως και οι στρατηγοί γίνονται μόνιμοι διοικητές. Το 1349 ο Μυστράς θα γίνει έδρα του, σχεδόν, αυτόνομου Δεσποτάτου του Μορέως με πρώτο "Δεσπότη" τον Μανουήλ Καντακουζηνό γιο του αυτοκράτορα Ιωάννη Στ'. Οι Έλληνες του Μυστρά έζησαν ήρεμα σε συνδυασμό την αφομοίωση των Φράγκων που επέλεξαν να παραμείνουν εκεί. Τα προβλήματα του Μανουήλ ξεκίνησαν σαν ο Ιωάννης Καντακουζηνός ακολούθησε τον μοναχικό βίο και τον διαδέχτηκε ο γαμπρός του Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος. Συναυτοκράτωρ ήταν ο γιος του Ματθαίος ο οποίος ήθελε μόνος του τον θρόνο. Ο πατέρας του σε αντάλλαγμα του προσέφερε το Θέμα της Πελοποννήσου χωρίς να ζητηθεί η γνώμη του Μανουήλ που ονομάστηκε δεσπότης της Λήμνου. Ο Ιωάννης έστειλε τα ξαδέρφια του Μιχαήλ και Ανδρέα Ασάνη αλλά ο Καντακουζηνός δεν παρέδιδε με αποτέλεσμα να γυρίσουν πίσω άπρακτοι. Ο Μανουήλ απέκτησε μεγάλη ισχύ και ο Μυστράς πλέον θα γίνει η πρωτεύουσα του Μοριά.

Το 1383 την δυναστεία των Καντακουζηνών διαδέχεται η οικογένεια των Παλαιολόγων που έμελλε να είναι και η τελευταία πριν την πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας στα χέρια των Οθωμανών. 

Ο πρώτος Παλαιολόγος ήταν ο Θεόδωρος Α΄ θα διοικήσει τον Μυστρά με μεγάλη σύνεση και θα επεκτείνει την εξουσία του Δεσποτάτου σε όλον τον Μοριά και θα γίνει κοιτίδα πολιτισμού και ελληνισμού στο απέραντο μωσαϊκό της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Τα γράμματα και οι τέχνες θα βρεθούν σε μεγάλη ανάπτυξη με αποτέλεσμα να έχουμε την ελληνική αναγέννηση. Σοφοί, λόγιοι και καλλιτέχνες συγκεντρώθηκαν στην αυλή του Δεσπότου με σημαντικότερο όλων των Γεώργιο Γεμιστό ή Πλήθωνα.

Προτελευταίος Δεσπότης έμελλε να είναι ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄Παλαιολόγος ο μετέπειτα τραγικός αυτοκράτορας της βασιλευούσης. Ο Κωνσταντίνος διαδέχτηκε τον αδερφό του Ιωάννη Η΄στον αυτοκρατορικό θρόνο.

Το 1460 ο Μυστράς παραδίδεται, στον Μωάμεθ Β΄τον πολιορκητή, από τον τελευταίο Δεσπότη Δημήτριο Παλαιολόγο. Έκτοτε μέχρι και το 1540 ο Μυστράς αποτελεί πρωτεύουσα του σαντζακίου του Μοριά και γίνεται από τα πιο σημαντικά κέντρα παραγωγής και εμπορείας μετάξης στην Ανατολική Μεσόγειο. Το 1687 μέχρι και το 1715 ο Μυστράς περνά στα χέρια των Ενετών, που κατέχουν όλη σχεδόν την Πελοπόννησο και το 1715 επανέρχεται στην κατοχή των Τούρκων.

Το 1770 με τα Ορλωφικά, μικρό στράτευμα Ελλήνων και Ρώσων πολιόρκησαν την τουρκική φρουρά μέσα στο κάστρο, οι Τούρκοι άμαχοι παραδίδονται και σφαγιάζονται στην είσοδο της πόλης από του Μανιάτες που σε όλες τις περιπτώσεις έβαζαν το κέρδος πάνω από κάθε τι άλλο. Την ολοκληρωτική σφαγή θα σταματήσει ο μητροπολίτης που μπήκε στην μέση. Μετά τα Ορλωφικά ο Μυστράς υπέστη αντίποινα, όπως συνέβη παντού, ανακαταλαμβάνεται από τους Τουρκαλβανούς και έκτοτε αρχίζει η  πτώση και τελική ερήμωσή του.

Το 1825 ο Ιμπραήμ λεηλατεί την πολιτεία και εγκαταλείπεται και από τους τελευταίους η περίφημη καστροπολιτεία. Μεταφέρονται στους πρόποδες του λόφου και εκεί θα ιδρύσουν τον νέο Μυστρά. Με την απελευθέρωση οι τοπικές αρχές του νέου κράτους εγκαθίστανται στον ερειπωμένο Μυστρά και το 1834, που ο Όθωνας θα θεμελιώσει την νέα πόλη της Σπάρτης με πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα πολεοδομικό σχέδιο, θα εγκαταλειφθεί και πάλι η ένδοξη καστροπολιτεία και θα αρχίσει να ερημώνεται. 

"Παρόρι με τα κρύα νερά κι΄ Άι Γιάννη με τ΄ άνθη.

"...κι΄ εσύ, καημένε μου Μυστρά, 

που σ΄ έφαγεν η Σπάρτη".

O Φώτης Κόντογλου ήταν  πρώτος που έγραψε για τον Mυστρά:

«...είναι μια στοιχειωμένη πολιτεία,

γιατί ’ναι μεν ρημασμένη, μα στέκεται μ’ ούλα της τα σπίτια,

οι δρόμοι, οι καμάρες, τα μνημόρια, τα τειχιά,

όπως ήταν ζωντανά. Kαι κάθε έθνος

που πέρασε άφ ησε τα δικά του χνάρια

και για τούτο είναι μπερδεμένα

αναμεταξ ύ τους βυζαντινά, φράγκικα

και τούρκικα».

Οι τελευταίοι κάτοικοι που θα την εγκαταλείψουν θα είναι το 1953 μετά την ολική απαλλοτρίωση του χώρου από το ελληνικό κράτος. Το 1921 είχε προηγηθεί η κήρυξη του χώρου ως  εξέχον μνημείο βυζαντινής κληρονομιάς.Το 1989 με απόφαση της αρμόδιας επιτροπής της Unesco, ο Μυστράς εγγράφεται ως πολιτιστικό αγαθό στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.