 ΗΛΕΙΑ, Η ΓΗ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΙΑΣ!

Από της απόψεως των προϊόντων η Ηλεία είναι παραγωγικωτάτη και γονιμωτάτη, διότι και εκτάσεις μεγάλας έχει πεδινάς και μετά την παρά τον Πάμισον Μεσσηνίαν έχει το ευφορώτερον έδαφος συμπάσης της Πελοποννήσου, δικαίως δ’ υπό πολλών εκλήθη η γη της επαγγελίας ως προς τον Μορέαν.

Λόγω λοιπόν του τοιουτοτρόπου γεωλογικού σχηματισμού αυτής ευλόγως η Ηλεία έχει γονιμώτατον έδαφος και δικαίωςς υπό των Φράγκων εκαλείτο η γαλακτούχος αγελάς του Μορέως. Αλλά και οι αρχαίοι είχον τούτο παρατηρήσει, εξ ου ο μεν Θεόφραστος καλεί την Ηλείαν χώραν ύπαμμον, ο δε Παυσανίας αγαθήν και εξειργασμένην δια πάσης. Έν γένει δε το ηλειακόν έδαφος είναι αμμώδες και πηλώδες και ιλυώδες και δι’ αυτό τούτον εύφορον.

Η Ηλεία, ίσως και λόγω του ιερού του Διος της Ολυμπίας, δεν είχε προστριβές και πολέμους με αποτέλεσμα η πρωτεύουσα πόλη Ήλιδα να φτάνει τους 60.000 κατοίκους έχοντας μεγάλη έκταση ενώ οι παρακείμενες κωμοπόλεις και τα χωριά να είναι πυκνοκατοικημένα. Η χώρα της Ηλείας ήταν ευπροσβλητοτάτη πανταχόθεν αφού η απουσία φυσικών προμαχώνων από Βόρεια, Ανατολικά και Νότια ενώ Δυτικά η παρουσία θάλασσας την έκαναν ανέκαθεν εύκολα προσβάσιμη σε όσους την εποφθαλμιούσαν. Οι όμοροι Αρκάδες, Αχαιοί και Μεσσήνιοι και αργότερα οι Λακαιδέμονες ήριζον(παρατ. του ερίζω) την Ηλείαλόγω της εύφορης γης και της παντελούς έλλειψης στρατιωτικής οργάνωσης των Ηλείων, που μόνο πολεμοχαρείς δεν ήταν. Αυτή, την έλλειψη φυσικών προμαχώνων, αντικατέστησε η θρησκευτική ευλάβεια του πανελληνίου προς την γενέτειρα των Ολυμπιακών αγώνων. Αναγνωρίστηκε δηλαδή από όλους ως χώρα ιερή και απρόσβλητη, ως η χώρα του ιερού του Ολυμπίου Διος και της τέλεσης των ιερών αγώνων. Σε αυτό συνεπικούρησε η μεγάλη διπλωματία των Ηλείων και η θρησκευτική ευλάβεια η οποία διακατείχε τους Έλληνες. Κανένας δεν μπορούσε να προσβάλει την ιερή χώρα αφού θα χαρακτηρίζονταν άμεσα ιερόσυλος και όποιο ένοπλο στράτευμα πλησίαζε την περιοχή έπρεπε να καταθέσει τα όπλα πριν διέλθει στην Ολυμπία τα οποία παρελάμβανε ευθύς αμέσως της εξόδου από την ετέρα πλευρά της χώρας. Κατά την αναγγελία της τέλεσης των αγώνων από τους Ηλείους κήρυκες  οι οποίοι μετέβαιναν ανά την Ελλάδα και εκήρυττον την ιερή χάρη των Ολυμπίων εκεχειρίαν , δηλαδή την ιερή ανακωχή έπρεπε οποιαδήποτε εχθροπραξία να ανακοπεί και ν’ αναβληθεί και όλοι να ασχοληθούν εφεξής με την προπαρασκευή των αγώνων και την μετάβαση και συμμετοχή τους σε αυτούς.

Εξαιτίας της  θρησκευτικής αυτής συνθήκης η χώρα της Ηλείας κατοικούνταν από άκρη σε άκρη χωρίς τον φόβο επιδρομών απολαμβάνοντας την ασυλία αυτή με αποτέλεσμα να είναι από τις πιο πυκνοκατοικημένες της αρχαίας Ελλάδας. Δεν υπήρχε οχύρωση παρά μόνο ανοικτές πόλεις, κώμες και χωριά, επαύλεις και πολυάριθμα ιερά. Ο Στράβωνας κατά την περιήγηση του στην χώρα της Ηλείας κάνει λόγο για τα Αρτεμίσια (ιερά Αρτέμιδος), για τα Αφροδίσια (ιερά Αφροδίτης), για τα Νυμφαία (ιερά αφιερωμένα σε διάφορες Νύμφες= κατώτερες θεότητες ποταμών και δασών), για τα Ερμεία (τα του Ερμή) και για τα Ποσείδια (τα του Πασειδώνος). Στην παρά τον Αλφειό χώρα τα ιερά ήταν πάμπολλα και έδειχναν τον ιερό χαρακτήρα που προσέδιδαν οι υπόλοιποι Έλληνες στην χώρα αυτή. Ο Πολύβιος μνημονεύει την άδεια των Ηλείων από τους υπόλοιπους Έλληνες να τελούν τους αγώνες και την χαρακτηρίζει την Ηλεία ως ιεράν και απόρθητον, λέγει πως έχουσιν την ιεράν και πάτριον ασυλίαν. Ο Ερνέστος Κούρτιος κατά τις ανασκαφές της Ολυμπίας την χαρακτήρισε ως Λευιτική χώρα της δωρικής Περλοποννήσου, ενώ ο Ευριπίδης, μέσω του διασωθέντος από τον Στράβωνα σχετικό χωρίο, την ονομάζει, Ήλις η Διος γείτων. Ο Παυσανίας λέγει πως οι Ηλείοι παλαιόταταευνόμωτατοι Πελοποννησίων ήταν.

Γ.Παπανδρέου, Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων,  Α΄Έκδοση εν Αθήναις 1924