«… Έτρεξα ανυπόμονος. Ήξερα πως ήταν ο ναός αυτός ένας από τους λαμπρότερους της Ελλάδας, έργο του Ικτίνου, χτισμένος ύστερα από τη μεγάλη νίκη του Παρθενώνα. Εδώ, στα βουνά τούτα , είχαν καταφύγει οι Φιγάλιοι, γλίτωσαν από τη πανούκλα και ύψωσαν το ναόν αυτό για να ευχαριστήσουν τον Επικούρειον Απόλλωνα.
Από μακριά , στο άνοιγμα δύο λόφων, μέσα στη πρασινάδα, διέκρινα μιαν άκρα του ναού. Οι κολόνες ήταν από γαλαζωπή πέτρα, η ερημιά γύρα ήταν απέραντη, μήτε πουλί μήτε τσομπάνης μήτε νερό. Στο βάθος, κοντά στο νότο, φράζοντας τον ορίζοντα, κυμάτιζε ανάρια γαλάζιος ανοιχτός, παντοδύναμος και γαλήνιος ο Ταΰγετος.
Δύσκολα μπορώ να νιώσω τους αρχαίους ναούς, στη πρώτη επαφή μένω εντελώς ασυγκίνητος….».
N. Καζαντζάκης: «Ταξιδεύοντας»
ΓΕΝΙΚΑ
Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα βρίσκεται κοντά στην αρχαία αρκαδική πόλη της Φιγαλείας και σε απόσταση 14 χλμ από την Ανδρίτσαινα Ηλείας. Καταλαμβάνει ένα από τα φυσικά πλατώματα του Κωτιλίου όρους (Βάσσες) και βρίσκεται σε υψόμετρο 1130 μ. Από το 1986 προστατεύεται από την UNESCO ως μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με ένα στέγαστρο από ειδικό υλικό.
Ο Παυσανίας αναφέρει: « Η Φιγαλία κλείνεται γύρω από βουνά, αριστερά από το λεγόμενο Κωτίλιο και δεξιά από το Ελάιον όρος που υψώνεται μπροστά του. Το Κωτίλιο απέχει 40 περίπου στάδια από τη πόλη. Στο Κωτίλιο υπάρχει θέση ονομαζόμενη Βάσσαι και ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα, μαρμάρινος ο ίδιος και η στέγη του. Από όλους τους ναούς της Πελοποννήσου, ύστερα από το ναό της Τεγέας, θα μπορούσε αυτός να πάρει τη πρώτη θέση για το κάλλος του μαρμάρου και το αρμονικό σύνολο. Το προσωνύμιο δόθηκε στον Απόλλωνα, γιατί ήρθε ¨επίκουρος¨ σε αρρώστια επιδημική, όπως και οι Αθηναίοι τον ονόμασαν ¨αλεξίκακο¨ γιατί και απ’ αυτούς απομάκρυνε την αρρώστια.
Έφερε και στους Φιγαλείς τη σωτηρία κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Πελοποννησίων και Αθηναίων και όχι σε καμιά άλλη περίσταση. Απόδειξη είναι τα δύο προσωνύμια του Απόλλωνα που υποδηλώνουν παρόμοια περίπτωση και το ότι αρχιτέκτονας του ναού της Φιγαλίας υπήρξε ο Ικτίνος, σύγχρονος με το Περικλή και αρχιτέκτονας του λεγόμενου Παρθενώνα της Αθήνας ».
Παυσανίας VIII,41, 7-9
(Μετάφραση Ν. Παπαχατζής)
Ο Παυσανίας αναφέρεται διεξοδικά στο περιστατικό εξαιτίας του οποίου αποδόθηκε στον Απόλλωνα το προσωνύμιο ¨επικούριος¨.( VIII,39,3-5) :
Το 659 π.Χ., εννέα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Μεσσηνιακού πολέμου, οι Σπαρτιάτες κυρίευσαν τη Φιγάλεια και οι κάτοικοί της την εγκατέλειψαν για να σωθούν. Απευθύνθηκαν στο μαντείο των Δελφών για να μάθουν πώς θα μπορούσαν να ανακτήσουν την πόλη τους. Το μαντείο χρησμοδότησε πως θα έπρεπε να πολεμήσουν τους Σπαρτιάτες προσλαμβάνοντας από το γειτονικό Ορεσθάσιο εκατό επίλεκτους πολεμιστές για να βοηθήσουν και οι οποίοι θα σκοτώνονταν όλοι στη μάχη. Όταν οι Φιγαλείς επέστρεψαν στη πατρίδα τους, θέλησαν να ευχαριστήσουν τον Απόλλωνα που τους βοήθησε να γυρίσουν στη πόλη τους. Αφιέρωσαν στο θεό ναό που έκτισαν σ’ ένα φυσικό πλάτωμα της δυτικής πλαγιάς του Κωτιλίου και τον ονόμασαν Επικούριο».
Μετά την επίσκεψή στο ναό του Επικούριου Απόλλωνα, ο Παυσανίας συνεχίζει τη περιήγησή του στο χώρο και συναντά το ναό της Αφροδίτης του Κωτιλίου που στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα της θεάς.
Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ
Η λατρεία του Απόλλωνα στη περιοχή των Βασσών, ανάγεται.....