Ο Μοριάς το 1668 με τα μάτια του Εβλιά Τσελεμπή!

Ο Εβλιγιά Τσελεμπή ήταν Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής. Αφού περιηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έγραψε λεπτομερώς για κτίρια, αγορές, ήθη, έθιμα και πολιτισμό, από το  1640 μέχρι το 1676 ξεκίνησε τις περιηγήσεις του εκτός της Πόλης. Οι γραπτές του εντυπώσεις συγκεντρώθηκαν σε ένα δεκάτομο έργο, το ‘’Seyahatnâme’’ ( = «Βιβλίο των ταξιδιών»). Εκεί περιλαμβάνονται εντυπώσεις από ταξίδια του στον ελλαδικό χώρο, τη Βαλκανική, την Αυστρία, τη Βόρειο Αφρική, την Ανατολία, την Περσία και το Κάιρο. Χρησιμοποιεί την καθομιλουμένη γλώσσα της εποχής.

Το έργο του Τσελεμπή τοποθετείται σε ένα είδος ελαφρύτερης λογοτεχνίας που πρωταρχικός σκοπός της δεν είναι η ιστορική αλήθεια. Παρόλο που πολλές φορές αναφέρεται διεξοδικά και με ακρίβεια, ειδικά στα γεγονότα στα οποία ήταν παρών, άλλες φορές αναμιγνύει μύθους με ιστορικά γεγονότα. Προσπαθεί να παρουσιάσει το έργο του με λογοτεχνικό τρόπο και γι' αυτό τοποθετεί πολλές φορές τον εαυτό του παρόντα σε γεγονότα. Ορισμένες αφηγήσεις του θεωρούνται φανταστικές ή είναι βασισμένες σε άλλες πηγές. Χρησιμοποιώντας την φαντασία του περιέγραψε χώρες τις οποίες ποτέ δεν επισκέφτηκε. Οι μελετητές του έργου του μπορούν σήμερα να ξεχωρίσουν το ψεύτικο από το αληθινό, έτσι το δεκάτομο έργο του παραμένει πολύτιμο για τις εκτενείς πληροφορίες που παρέχει γύρω από την κατάσταση που βρίσκονταν οι πόλεις και τα χωριά κατά την εποχή εκείνη, την ιστορία, τον πολιτισμό και τη γεωγραφία τους. Μεταξύ των ετών 1668 και 1671 περιηγείται στον Μοριά και αναφέρει χαρακτηριστικά αλλά και με δόση υπερβολής σε κάποια σημεία:

Διανύσαμε συνολικά εφτακόσια εβδομήντα μίλια δρόμο στο βιλαέτι του Μοριά. Είδαμε τριάντα ένα κατοικημένα κάστρα, πέντε χιλιάδες τρακόσια εξήντα χωριά, εβδομήντα οκτώ ποτάμια και χιλιάδες ποταμάκια κα πηγές, εκατοντάδες χιλιάδες δημιουργήματα του θεού. Τρείς μήνες βρεθήκαμε σε εκατοντάδες τσιφλίκια και περάσαμε ευχάριστα τον καιρό μας. Η περιήγηση μας ολοκληρώθηκε στην Κόρινθο. Αυτή ήταν η επιθυμία του θεού.

Ας μάθουν οι φίλοι, πως δεν υπάρχει άλλο τέτοιο νησί, τόσο όμορφο και πλούσιο σε όλη την Οθωμανική επικράτεια. Τριακόσια είδη προϊόντων παράγονται εδώ. Τα πρόβατα γεννούν δυο φορές τον χρόνο, πριν καλά καλά μεγαλώσουν. Τα κορίτσια προτού γίνουν εννιά δέκα χρονών, γεννούν το πρώτο τους παιδί. Τα αγόρια ενηλικιώνονται στα δέκα με έντεκα τους χρόνια. Οι συκιές και τα λαχανικά δίνουν ζουμερούς καρπούς εφτά φορές τον χρόνο. Υπάρχουν άφθονα φρούτα και λαχανικά και τον χειμώνα και το καλοκαίρι. Το νερό και το κλίμα δίνουν τέσσερις συνδυασμούς:

1)   Οι καζάδες της Τριπολιτσάς και των Καλαβρύτων είναι πεδινοί. Δεν ευδοκιμούν εκεί λεμόνια, νεράντζια και σύκα. Ο χειμώνας στα ορεινά είναι σκληρός και σε μερικά σημεία χιονίζει. Όλα τα ποτάμια του Μοριά  έχουν τις πηγές τους στα βουνά της Τριπολιτσάς, των Καλαβρύτων και της Μάνης.

2)   Ο λαός της ορεινής Μάνης έχει ιδιαίτερες σχέσεις με τους Βενετούς κι ένα παράξενο ιδίωμα. Στα ορεινά δεν καλλιεργείται σιτάρι. Οι άνθρωποι τρώνε καλαμπόκι. Μια φορά τον χρόνο έρχονται ορτύκια ( Από τα ορτύκια αυτά πήρε το όνομα του το Πόρτο Κάγιο, Port aux Cailles δηλ. λιμάνι των ορτυκιών), που τα κυνηγούν και τα τρώνε τον χειμώνα. Η θάλασσα προσφέρει πολλά στρείδια. Είναι ορεινή περιοχή.

3)   Το σαντζάκι του Μυστρά ως και την περιοχή της Μονεμβάσιας είναι γεμάτο περιβόλια, αμπέλια και καλλιέργειες. Δέκα εφτά είδη σύκων αναφέρονται στα κρατικά κατάστιχα. Εδώ ζει η φυλή των Τσακώνων, που μιλούν το τοπικό τους ιδίωμα.

4)    Ο καζάς της Γαστούνης που δεν πιάνει χιόνι. Τέσσερις διαφορετικές γλώσσες μιλιούνται στον Μοριά:

α) Στην περιοχή του Μυστρά μιλούν καθαρά Ελληνικά,

β) Τα Ελληνικά της Μάνης,

γ) Τα Τσακωνικά, κοντά στην Μονεμβάσια,

δ) Τα Αρβανίτικα στις περιοχές του Αιγίου και των  Καλαβρύτων.

Στον Μοριά υπάρχουν είκοσι καδιλίκια και δύο σαντζάκια. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι η Ελληνική, αν και ζουν εδώ πολλοί μουσουλμάνοι. Οι άνθρωποι είναι πολύ φιλικοί  στους ξένους.

Πηγή: Εβλιά Τσελεμπί, Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671)